Sandomierskie skrzydła

Nawet najstarsi sandomierzanie nie są w stanie określić lokalizacji lotniska, które przecież nie tak dawno istniało w mieście. Fakt jego istnienia potwierdzają jedynie nieliczne dokumenty. O sandomierskim lotnisku pisałem kilka lat temu. Do powrotu  do  tematu  skłonił  mnie  fakt  ujawnienia  kilku nowych okoliczności.

Zazwyczaj powstanie lotniska w Sandomierzu wiąże się z faktem wyboru miasta na przyszłą stolicą Centralnego Okręgu  Przemysłowego.  Ale  inicjatywa  ta  pojawiła  się znacznie  wcześniej,  bo  już  pod  koniec  lat  dwudziestych ubiegłego wieku.

Zaczęło się w 1924 r. od powołania w Sandomierzu Komitetu Powiatowego Ligi Obrony Przeciwlotniczej, która po 1928 r., po połączeniu z inną organizacją przybrała nazwę Ligi Obrony Powietrznej i Przeciwgazowej. Była to masowa organizacja paramilitarna mająca na celu m.in. promowanie lotnictwa sportowego, komunikacyjnego i wojskowego, obrony przeciwlotniczej oraz nauka umiejętności prawidłowego reagowania w przypadku ataku gazowego. Miało to związek z ujawnieniem podczas I wojny  światowej  zagrożenia  nowymi  środkami  walki,  które wówczas wydawały się skrajnie niebezpieczne. Warto przypomnieć, że zastosowanie przez Niemcy gazu jako morderczego środka bojowego wywołało ogromną psychozę, a broń gazowa uznawana była za jeden z najokrutniejszych środków militarnych. Taka ocena jest wciąż aktualna, czego dowodem obowiązujące konwencje zakazujące produkcji i stosowania tego typu broni masowego rażenia.

W LOPiP główny nacisk kładziono jednak na popularyzację lotnictwa,  które  już  wówczas  uznawano  za  optymalny  środek komunikacji. O operatywności sandomierskiego oddziału Ligi najlepiej świadczy fakt, iż już w dwa lata po powstaniu był w ścisłej wojewódzkiej czołówce, a w 1930 r. w mieście działało aż 5 kół tej organizacji zrzeszających około 500 członków. Liczba wręcz zaskakująca, jeśli weźmie się pod uwagę, że Sandomierz był wówczas miastem liczącym około 6 tysięcy mieszkańców.

Mimo przewertowania dostępnych materiałów nie udało mi się też ustalić autora pomysłu budowy sandomierskiego lotniska. Faktem jest, że wywołał on powszechny aplauz i  potraktowano  go  nad  wyraz  poważnie.  Niewątpliwym atutem było poparcie inicjatywy przez instancję wojskową, która  zadeklarowała  pomoc.  Skorzystano  z  niej  jednak w dość ograniczonym zakresie, uznając, że jest to inicjatywa stricte obywatelska.

Bodaj  najpoważniejszym  problemem  była  lokalizacja obiektu.  Ponoć  rozpatrywano  trzy  lokalizacje,  w  tym  po prawej stronie Wisły, ale koncepcję tę odrzucono z uwagi na fakt, że Nadbrzezie i sąsiednie miejscowości nie leżały jeszcze w granicach miasta. W końcu, dzięki przychylności władz miasta, udało się pozyskać teren na tzw. Błoniach, czyli - to informacja dla osób spoza Sandomierza - gruntach położony między wzgórzem staromiejskim a Pieprzówkami. Czyli teren dzisiejszych ulic Przemysłowej i Błonie z przyległościami.

Sprawą zainteresowano centralę LOPiP, która wyraziła zainteresowanie sandomierską inicjatywą, podejmując się załatwienia  formalności  i  opracowania  koncepcji  przedsięwzięcia.  Nie  czekając  jednak  na  zakończenie  formalnego postępowania, miejscy pasjonaci lotnictwa wzięli się za  oczyszczanie  i  niwelację  terenu.

Fakt  ten  patetycznie obwieszczano wszem i wobec, pisząc, iż: Rezultatem prac Ligi  powstaje  w  Sandomierzu  lotnisko,  które  kiedyś  stanie się ośrodkiem zabezpieczającym znaczny kęs naszych sandomierskich niw i ich mieszkańców. Z deklaracji tej wynika, że organizatorzy przedsięwzięcia mieli w planach utworzenie także lotniska wojskowego, co, biorąc pod uwagę, parametry ówczesnych samolotów bynajmniej nie było mrzonką. Podjęte prace musiały przynieść dobre rezultaty, skoro 29 kwietnia 1930 roku specjalna komisja uznała, że teren nadaje się na lotnisko, a stan robót pozwala na otwarcie go dla ruchu już od 10 maja 1930 r.

I chyba tak się stało, skoro we wrześniowym numerze "Ziemi Sandomierskiej" pojawiła  się  informacja  następującej  treści:  Dnia  4  VIII osiadł na wybudowanem przez miejscowy LOPiP lądowisku pierwszy aeroplan wojskowy. Ponieważ był to poniedziałek, ludność miejska i jarmarczna rzuciła się na błonie, aby zobaczyć "ropla". Załoga samolotu wyraziła się z pochwałą o  lądowisku.  Następnego  dnia  w  godzinach  porannych lotnicy odlecieli.

Do  formalnego  otwarcia  lądowiska  doszło  3  czerwca 1931 r. Uroczystość zapowiadała się imponująco, bo już na dwa tygodnie przed terminem w "Ziemi Sandomierskiej" napisano: Spodziewany jest bardzo duży napływ gości z całej Polski,  zwłaszcza  Warszawa  i  Kielce  wybierają  się  bardzo licznie. Należałoby już zawczasu dołożyć starań, aby podtrzymać opinię jednego z najładniejszych i najczystszych miast, jaka o Sandomierzu krąży po całej Polsce. Najtrudniejsza sprawa będzie z kwaterami, gdyż cały szereg gości wybiera się  do  Sandomierza  na  2  dni,  aby  nie  tylko  wziąć  udział w uroczystościach, lecz i dokładniej zapoznać się z miastem.

Nieznana  jest  imienna  listy  oficjeli,  ale  wiadomo,  że w uroczystości uczestniczyli przedstawiciele rządu, kleru, wojska oraz władz wojewódzkich. Zachował się za to program uroczystości, na który składało się powitanie gości, msza św. na lądowisku, poświęcenie obiektu oraz przemówienia. Były także loty samolotem (cena 10 zł, dla członków L.O.P i P. 50 proc. zniżki na podstawie legitymacji członkowskiej) oraz zwiedzanie miasta. (...)

Jan Adam Borzęcki

Więcej w papierowym wydaniu "TN".