Port Lotniczy Tarnobrzeg (część 2) - reportaż na Boże Narodzenie [zdjęcia]

Po ataku Niemców na Polskę we wrześniu 1939 r. jednostki lotnicze zostały przeniesione na lotniska polowe. Tarnobrzeg nie był jednak brany pod uwagę przy dyslokacji.

PIERWSZ CZĘŚĆ TEKSTU: Port Lotniczy Tarnobrzeg (część 1)

- Powód był prosty, to lotnisko było powszechnie znane, także agresorom. 2 września po południu nad miastem pojawiło się 28 bombowców Dornier Do-17 z II. Staffel Kampfgeschwader 76 dowodzonych przez samego dowódcę jednostki Stefana Fröhlicha. Miały atakować rozwidlenie torów kolejowych w okolicach Sobowa. Zbombardowały jednak również północny skraj lotniska i okolice stacji kolejowej w Tarnobrzegu. Warto dodać, że kilkanaście minut później te same maszyny dokonały bombardowania Chmielowa - wyjaśnia Robert Panek.

Latem 1944 roku w Tarnobrzegu stacjonował ze swoją dywizją jeden z największych asów radzieckiego lotnictwa Aleksander Pokryszkin

W Tarnobrzegu zginęło 9 osób, kilkanaście zostało rannych Na ulicy Kolejowej zniszczonych zostało kilka domów i budynków. W Chmielowie straty były o wiele wyższe, śmierć poniosło tam ponad 50 osób, zniszczeniu uległo 70 procent wsi.

Mimo nalotów lotnisko prawdopodobnie było jednak wykorzystywane w czasie Kampanii Wrześniowej. Według ustnych przekazów lądowały tu polskie samoloty, zapewne obserwacyjne, bądź łącznikowe. Nad Tarnobrzegiem stoczono również walkę powietrzną, jednak brak bliższych danych na ten temat.

- Z relacji Mamy, która obserwowała to na własne oczy wynika, że było to pomiędzy 2, a 13 września. Dwa samoloty walczyły nad miastem. Podobno było to straszne, nalatywały na siebie, kręciły jakieś figury, odskakiwały, strzelały z karabinów maszynowych. Oba dymiły. Mama nie widziała, czy któryś spadł - relacjonuje mieszkanka Tarnobrzega.

Niemieckie zdjęcie lotnicze Tarnobrzega - literkami A i B oznaczone radzieckie lotniska polowe

- Są też informacje o niemieckim bombowcu, który wylądował tu już po zajęciu miasta przez Niemców. Po prowizorycznych naprawach odleciał na macierzyste lotnisko - dodaje R. Panek

W okresie niemieckiej okupacji lotnisko nie było używane. Niebo nad Tarnobrzegiem zaroiło się od samolotów dopiero w sierpniu 1944 r.

Orły Pokryszkina

Po wkroczeniu Rosjan powstały tu dwa nowe lotniska polowe, na których stacjonowały radzieckie myśliwce. Pierwsze mieściło się na łąkach za zamkiem dzikowskim, drugie pomiędzy Mokrzyszowem, a Stalami (jako, że pasy startowe były po obu stronach Mokrzyszówki, czasami traktowane były jako dwa odrębne lotniska).

Aleksander Pokryszkin z pilotami przy swoim Bell P 39 Airacobra

Rejon Tarnobrzega był w od sierpnia 1944 r. jednym z najważniejszych obszarów Frontu Wschodniego. Na pobliskim przyczółku baranowsko - sandomierskim toczyły się zacięte walki. Niemcy rzucili do zlikwidowania przyczółka duże siły, również lotnicze. Dlatego Rosjanie ściągnęli tu najlepsze jednostki, w tym słynną 9 Gwardyjską Dywizję Myśliwską pułkownika Aleksandra Pokryszkina.

Pułkownik Pokryszkin był postacią nietuzinkową. Znakomity pilot myśliwski był zarazem świetnym taktykiem walki powietrznej. Rozwiązania przyjmowane w jego pułku, a potem dywizji kopiowały wszystkie jednostki lotnicze Armii Czerwonej. Do tego słynął z troski o swoich podkomendnych, nawet kosztem własnej kariery. Oficjalnie zaliczono mu 59 zestrzeleń, choć prawdopodobnie było ich dużo więcej.

- Pokryszkina wielokrotnie ratował jego kunszt pilota myśliwskiego. I to nie od wrogów, tylko zwierzchników. Kilkakrotnie za krytykę i kwestionowanie rozkazów wyrzucano go z partii i pozbawiano dowództwa. Okazywał się jednak niezbędny. Stawiając ciągle na swoim, był pod stałą obserwację oficerów politycznych i NKWD których szczerze nie znosił. Jego jednostka latała na amerykańskich myśliwcach Bell P-39 Airacobra. Ciągle próbowano wymusić na nim prośbę o przezbrojenie w radzieckie samoloty, ale on był nieustępliwy. Męczących go politruków wysyłał na samolotach radzieckiej produkcji w rejon najcięższych walk. Mówiono, że w jego dywizji średnia długość życia oficerów politycznych była najniższa w całej Armii Czerwonej. Przylatując do Tarnobrzega Pokryszkin był już dwukrotnym kawalerem Złotej Gwiazdy Bohatera Związku Radzieckiego. Jego dywizja toczyła ciężkie boje z Niemcami nad przyczółkiem. Sam Pokryszkin zanotował tu kilka kolejnych zestrzeleń, ale jego jednostka poniosła ciężkie straty - opowiada Robert Panek.

Przymusowa gościna

Radzieckich lotników zakwaterowano w domach w Mokrzyszowie. Pamięć o tym wciąż jest żywa wśród mieszkańców.

- Dziadek opowiadał, że zachowywali się raczej przyzwoicie. Wymieniali co się dało za bimber. Dziadek sam nosił im "księżycówkę" produkowaną przez jedną z mieszkanek Mokrzyszowa. Ponoć ten bimber był wyjątkowo paskudny, od samego zapachu skręcało, ale lotnikom smakował. Chwalili, że "kriepki" - opowiada Andrzej Biernat, regionalista z Mokrzyszowa. - Z opowieści starszych mieszkańców wynika, że były tam dwa lotniska - jedno na pastwiskach Białej Góry, drugie na terenie tzw. Bródek. Często dochodziło tam do wypadków. Jeden był szczególnie drastyczny. Młody lejtnant cały czas wyglądał z kabiny w czasie lądowania. Przyziemił tak mocno, że głowa mu odskoczyła i całą siłą uderzył szyją w obrzeże kabiny. Ucięło mu głowę jak gilotyną.

Nie wszystkim mieszkańcom Mokrzyszowa podobał się pobyt radzieckich lotników. Jednym z niezadowolonych był Wojciech Sochór, żołnierz miejscowej komórki AK, w którego domu stacjonował A. Pokryszkin. Którejś nocy postanowił on... spalić samolot radzieckiego asa.

- Opowiadał tę historię pan Marian Kosior, który dobrze znał W. Sochóra. Ponoć 23-latek którejś nocy wziął broń i ostrzelał stojący na jednym z zapleczy samolot Pokryszkina. Nic się jednak nie stało - mówi Andrzej Biernat.

Pobyt Pokryszkina u Sochórów miał jednak fatalne następstwa dla Wojciecha Sochóra, zresztą bez żadnego udziału samego pilota. 17 września 1944 r. NKWD przeprowadziło na kwaterze rewizję i znalazło ukrytą broń. Wojciech Sochór został aresztowany i osadzony w obozie w Górkach Klimontowskich. Zarzucono mu próbę zamachu na Pokryszkina. Tarnobrzeżanin został skazany na karę śmierci, zamienioną później na zsyłkę na Syberię. Do Polski wrócił dopiero w 1957 r.

Aleksandra Pokryszkina nie było wtedy w Tarnobrzegu, bowiem został wezwany pilnie do Moskwy. Jak się okazało, został jako pierwsza osoba w historii, po raz trzeci odznaczony Złotą Gwiazdą Bohatera Związku Radzieckiego.

- Z jego lotem do Moskwy też wiąże się ciekawa historia. Wymyślono, żeby kabinę jego samolotu wysłać czerwonym płótnem. Zapas tego płótna miał się wysunąć z samolotu jak już doleci do Moskwy, żeby lądował ciągnąc za sobą czerwoną flagę. To miał być taki uroczysty efekt na chwałę Czerwonej Armii. Całą "instalację" robił miejscowy stolarz, pan Dąbek - opowiada Andrzej Biernat.

Mniej wiadomo o działalności lotniska na tzw. Nadolu, za zamkiem dzikowskim. Stacjonował tam pułk myśliwski wyposażony w samoloty Ławoczkina. Lotnisko było wielokrotnie bombardowane przez Niemców.

Gdy sytuacja na przyczółku baranowsko - sandomierskim ustabilizowała się, obie radzieckie jednostki myśliwskie odleciały z Tarnobrzega na zachód.

Sojusznicy

Pobyt rosyjskich lotników wiąże się z jeszcze jednym zdarzeniem na tarnobrzeskim niebie. Tym razem z udziałem amerykańskiego bombowca.

Startujący z Anglii i Włoch Amerykanie regularnie bombardowali terytorium Niemiec i tereny pod niemiecką okupacją. Piloci bombowców mieli podane jako "lotniska awaryjne" m. in. Mielec i Rzeszów, znajdujące się już w rękach Rosjan. Dlatego też uszkodzone samoloty leciały na wschód, zamiast próbować wracać do swoich baz. Któregoś dnia, w marcu 1945 r., nad Tarnobrzeg nadleciał znad Wisły olbrzymi, czterosilnikowy bombowiec. Był to amerykański B-24 Liberator. Maszyna miała uszkodzony silnik i była mocno postrzelana przez niemiecką obronę przeciwlotniczą. W rejonie Tarnobrzega Liberator został przechwycony przez dwa radzieckie myśliwce, które nie bacząc na amerykańskie oznaczenia zaatakowały bombowiec.

- Liberator był uzbrojony w 10 najcięższych karabinów maszynowych, więc strzelcy bez większego problemu odgonili myśliwce. Niestety, samolot poleciał nad rejon stacji kolejowej w Skopaniu. A tam mieściły się radzieckie składy materiałów wojennych i była bardzo silna obrona. Ogień radzieckich armat przeciwlotniczych po prostu odstrzelił bombowcowi skrzydło. Załoga zdążyła wyskoczyć ze spadochronami, samolot rozbił się w Skopaniu. - mówi Robert Panek. - Członkowie załogi zostali zatrzymani przez czerwonoarmistów. Potraktowano ich jak szpiegów, rozbrojono, rozebrano z mundurów i obrabowano z rzeczy osobistych. Później na miejscu pojawił się oficer NKWD. Zapytał Amerykanów dlaczego nie mają mundurów. Gdy dowiedział się, że czerwonoarmiści ich okradli, wsiadł do samochodu i odjechał. Wrócił po niedługim czasie wraz ze wszystkimi rzeczami amerykańskich lotników, które zostały im natychmiast zwrócone.

Radziecka obrona przeciwlotnicza w rejonie Skopania dosłownie odstrzeliła amerykańskiemu bombowcowi skrzydło

Lotników przewieziono do Padwii Narodowej, a później, przez Połtawę i Odessę odesłano do Egiptu.

Koniec latania

Ostatnim "lotniczym" epizodem w historii Tarnobrzega było funkcjonowanie linii lotniczej Sandomierz - Rytwiany - Tarnobrzeg - Nisko - Biłgoraj - Janów Lubelski, działającej od 1944 r. aż do lat powojennych.

- Używano samolotów Li-2 będących radziecką kopią słynnej "Dakoty" i dwupłatowych Po-2, czyli popularnych "kukuruźników". Li-2 przewoziły pasażerów, natomiast Po-2 zabierały pocztę i przesyłki kurierskie. Linia miała też połączenia na inne lotniska, m. in do Mielca i Rzeszowa. To było duże przedsięwzięcie - mówi Robert Panek.

Tylko w 1944 r. przewieziono ponad 70 tys. kg poczty i przesyłek. Podobnie było w następnych latach, również po reaktywowaniu Polskich Linii Lotniczych LOT.

- Nie wiadomo gdzie w Tarnobrzegu startowały i lądowały samoloty obsługujący tę linię. Raczej nie korzystały z przedwojennego lotniska, bowiem po rozebraniu drenów, teren ten znów stał się podmokły. Prawdopodobnie Po-2 mogły mieć lądowisko za szpitalem - mówi Robert Panek.

Po zlikwidowaniu linii w II połowie lat 40-tych skończyła się też lotnicza historia Tarnobrzega, bowiem mimo przeszło 30-letniej tradycji, komunistyczne władze nie przewidywały tu żadnej placówki lotniczej. "Port Lotniczy Tarnobrzeg" zakończył działanie.

PIOTR WELANYK