Dzieje nieistniejącej już parafii przy kościele pw. Świętych Piotra i Pawła, o której pierwsza wzmianka pochodzi z 1166 roku, opisuje publikacja autorstwa prof. dr. hab. Feliksa Kiryka i dr. Romana Chyły. Była to parafia niezwykle ważna w życiu religijnym, ale również kulturalnym i społecznym średniowiecznego Sandomierza. Książka pokazuje także, jak długie są tradycje edukacyjne wzgórza Collegium Gostomianum. Dzisiejsza (10 maja) promocja wydawnictwa spotkała się z bardzo dużym zainteresowaniem. 

„Parafia miejska przy kościele pw. Świętych Piotra i Pawła na wzgórzu Collegium Gostomianum w Sandomierzu” to, jak przyznał dr Roman Chyła, publikacja o tyle wyjątkowa, że sięga ona tego okresu dziejów wzgórza Collegium Gostomianum, który nie był jeszcze opracowany. Dotychczasowe publikacje koncentrowały się albo na zagadnieniach pradziejowych, albo na fundacji Gostomskiego i księdza Kaspra Cichockiego, czyli na historii od 1602 roku.

Nowo wydana książka przybliża dzieje wzgórza w perspektywie kościoła i istniejącej przy nim parafii od pierwszej dotyczącej ich wzmianki z 1166 roku. – Co chyba najważniejsze dla uczniów obecnego Collegium Gostomianum, mowa jest w niej także o szkole parafialnej, istniejącej już w pierwszej połowie XV wieku, czyli w okresie średniowiecza. Tradycje edukacyjne tego miejsca są zatem niezwykle bogate, liczą prawie sześć wieków. Zależało mi na tym, żeby ten fakt podkreślić. Wprawdzie była to szkoła parafialna, czyli nie typu średniego czy wyższego, ale miała ona ogromny prestiż, a co najistotniejsze, rywalizowała ze szkołą, która powstała już w XIII wieku – kolegiacką. Rywalizowała tak skutecznie, że w XVI wieku w źródłach pojawia się nawet zapis, iż jest to gimnazjum przy kościele św. Piotra – mówił współautor publikacji.

Sama parafia, jak wiadomo już z początków XIV wieku, była jedną z najbardziej prestiżowych parafii w całym archidiakonacie sandomierskim. Świadczą o tym zapisy w spisach świętopietrza z tego okresu, kiedy to plebanem kościoła był magister Frowin – duchowny, który odbył studia zagraniczne – i osiągał dochód ponad 45 grzywien, co w porównaniu z innymi kościołami parafialnymi było sumą bardzo wysoką. Parafia, jak podkreślił dr Chyła, była centrum życia sakralnego, społecznego i kulturalnego Sandomierza.

Jurysdykcja parafialna rozciągała się na sam ośrodek miejski (po lokacji w 1286 roku), a także na przedmieścia i okoliczne wsie. Było to tak naprawdę centrum sandomierskiej gminy miejskiej. Według danych z początku XIV wieku parafia obejmowała obszar 37 kilometrów kwadratowych, zamieszkały przez ponad 3600 osób; dla porównania – parafia św. Pawła na wzgórzu staromiejskim zajmowała około 34 kilometrów kwadratowych, ale zamieszkiwało ją tylko ponad 300 wiernych.

– Wiemy, że w kościele św. Piotra swoje reprezentacyjne krzesła mieli mieszczanie sandomierscy i burmistrzowie, między innymi Jan Cieszkowski i Stanisław Bartolon. Mieszczanie fundowali tak zwane altarie, czyli ołtarze, którymi opiekowali się miejscowi rękodzielnicy, ale też całe cechy rzemieślnicze Sandomierza. Świątynia przewyższała pod względem liczby ołtarzy nawet kolegiatę, dzisiejszą katedrę – mówił dr Roman Chyła.

Kościół był przebudowywany. Najpierw była to świątynia romańska, a potem gotycka. Po potopie szwedzkim doszło do kolejnej przebudowy barokowej w duchu jezuickim. 

Kres istnieniu kościoła położyły wydarzenia 1813 roku. Żołnierze austriaccy urządzili w jego wnętrzach lazaret, ktoś zaprószył wtedy ogień i świątynia spłonęła. Resztki budowli rozebrano, a materiał wykorzystano do postawienia Pałacu Biskupiego.

– Zachowały się jedynie relikty świątyni na dziedzińcu Collegium Gostomianum, pod płaszczem lessowym. Niestety archeolodzy prowadzący tam badania nie znaleźli pozostałości najstarszego romańskiego kościoła, a tylko jego detale, które były wtórnie wmurowane w fundament kościoła gotyckiego. Archeolodzy naliczyli sześć faz tej świątyni, która funkcjonowała nieprzerwanie na pewno od XII wieku, ale zdaniem znakomitego mediewisty prof. Tadeusza Lalika mogła ona mieć początki już w XI wieku, a więc zaraz po przyjęciu przez Polskę chrześcijaństwa – zaznaczył współautor książki.

 Dr Chyła podkreślił, że opracowanie jest przede wszystkim dziełem jego mistrza i przyjaciela – zmarłego w 2022 roku wybitnego mediewisty, prof. Feliksa Kiryka. Zostawił on rękopis. Historyk ze względu na stan zdrowia nie był w stanie go skończyć. – Na kilka tygodni przed śmiercią powiedział do mnie: „Romanie, pamiętaj o św. Piotrze, o Sandomierzu, o Zawichoście i Mielcu. Spełniłem już trzy prośby profesora – powiedział dr Chyła.

Tekst profesora został przepisany, opracowany oraz uzupełniony. Zainteresowanie publikacją wykazała dyrekcja I Liceum Ogólnokształcącego Collegium Gostomianum i Starostwo Powiatowe, które jest wydawcą książki.  

Dyrektor Joanna Pieronkiewicz-Szperal zaznaczyła, że dla szkoły jest to szczególna publikacja. – Jest tym ważniejsza, że dotyczy dziejów wzgórza Collegium Gostomianum, które nie były do tej pory nigdzie publikowane. Nasza monografia, która była wydana z okazji 400-lecia szkoły, obejmuje tylko historię Collegium Gostomianum. To opracowanie sięga do szkoły parafialnej, czyli do samych początków wzgórza – powiedziała Joanna Pieronkiewicz-Szpernal.

Promocja w refektarzu szkolnym zgromadziła władze miejskie i powiatowe, przyjaciół prof. Kiryka, przedstawicieli świata nauki i kultury oraz młodzież. Absolwenci i uczniowie otrzymali egzemplarz książki.            

[FOTORELACJA]6518[/FOTORELACJA]