Wczesnośredniowieczna Trójca, dziś stanowiąca część Zawichostu, była osadą handlowo-rzemieślniczą o bardzo dużym znaczeniu, usytuowaną przy przeprawie przez Wisłę, na skrzyżowaniu ważnych szlaków komunikacyjnych. Zajmowała w okresie rozkwitu większą powierzchnię niż XIV-wieczny Sandomierz. Do takich ustaleń doprowadziły kolejne prace wykopaliskowe. Przyniosły one także wiele ciekawych zabytków.  

Badania archeologiczne  na terenie osady wczesnośredniowiecznej w Zawichoście-Trójcy odbywały się w drugiej połowie października. Stanowiły kolejny etap prowadzonego od 2020 roku systematycznego rozpoznawania tego stanowiska archeologicznego, jednego z najważniejszych, najbardziej interesujących pod względem poznawczym w Polsce. Przypomnijmy, wiosną 2021 roku, w trakcie poszukiwania z użyciem detektorów metali, znaleziono tam skarb srebrny liczący prawie 1900 monet piastowskich z XII wieku.

Jak wyjaśnia dr hab. Marek Florek z Instytutu Archeologii Uniwersytetu Marii  Curie-Skłodowskiej w Lublinie, celem przeprowadzonych w ostatnim czasie dwutygodniowych prac było przede wszystkim rozpoznanie zasięgu i wielkości osady wczesnośredniowiecznej, potwierdzenie hipotezy o istnieniu w jej sąsiedztwie cmentarza z XI wieku oraz zakończenie badań obiektów odkrytych częściowo w ubiegłym roku.  Oprócz prac powierzchniowych odbywały się obserwacje z użyciem drona.

Badaczom udało się ustalić, że w XI-XII wieku zabudowania Trójcy zajmowały powierzchnię co najmniej 20 hektarów. Marek Florek przypomina, dla porównania, że XIV-wieczny Sandomierz, w obrębie murów obronnych wraz z zamkiem, miał powierzchnię około 17 hektarów. Nie udało się, niestety, potwierdzić jednoznacznie hipotezy o istnieniu w XI stuleciu na północny zachód od obecnego kościoła pw. Świętej Trójcy cmentarza, na którym mieszkańcy osady chowali swoich zmarłych.

Do najważniejszych odkryć zaliczane jest znalezienie kolejnych monet, w tym denara niemieckiego Ottona i Adelajdy. Pochodzą one ze zniszczonego przez orkę, kolejnego skarbu srebrnego, na który natrafiono w trakcie badań wykopaliskowych w roku ubiegłym. Natrafiono również na kilka tysięcy fragmentów naczyń glinianych, głównie z XI i XII wieku, kilkaset kości zwierzęcych, a także między innymi  przęśliki gliniane, noże żelazne, srebrne kabłączki skroniowe, szklane pierścionki, a także odpady powstałe przy produkcji przedmiotów z ołowiu.

Dużo zabytków  odkryto w trakcie towarzyszących badaniom wykopaliskowym poszukiwań. To  między innymi żelazne groty strzał, wykonane z brązu klamry do pasów, odważniki żelazne i ołowiane, krzyżyki i monety. Uwagę zwraca odlany z ołowiu krążek będący naśladownictwem denara krzyżowego.

Wyniki ostatnich badań potwierdzają ważną rolę Trójcy w przeszłości.

-  W XI wieku była ona ważną osadą handlowo-rzemieślniczą usytuowaną przy przeprawie przez Wisłę, na skrzyżowaniu szlaków komunikacyjnych łączących Europę Wschodnią - Ruś i jej główne ośrodki - Kijów i Nowogród, poprzez ziemie polskie, z Europą Zachodnią, oraz wybrzeże Bałtyku z Kotliną Karpacką, i dalej, z Europą Południową. Na podstawie znalezionych w trakcie dotychczasowych badań archeologicznych zabytków, należy przypuszczać, że szczególnie  intensywne kontakty handlowe utrzymywano przede wszystkim z wybrzeżem Bałtyku  - Skandynawią i Europą Wschodnią - Rusią - mówi dr hab. Marek Florek.

Odpady i półfabrykaty ołowiane oraz gotowe ozdoby z ołowiu wskazują na funkcjonowanie na terenie Trójcy nie tyko targu, ale także wyspecjalizowanych warsztatów rzemieślniczych zajmujących się metalurgią metali kolorowych, głównie ołowiu i srebra.

Badaniach w Trójcy prowadził Instytut Archeologii UMCS w Lublinie,  z udziałem studentów,  wspólnie z Nadwiślańską Grupą Poszukiwawczą Stowarzyszenia "Szansa" z Annopola i firmą archeologiczną "Trzy Epoki", którą reprezentowała Monika Bajka.

Więcej na ten temat w "Tygodniku Nadwiślańskim".

fot. M. Florek

na zdjęciu głównym: Uczestnicy badań w Trójcy.

na kolejnych fotografiach:

Badanie jamy śmietniskowej z XI wieku.

Kabłączki skroniowe znalezione w trakcie październikowych badań.

Ołowiane zawieszki półksiężycowate i paciorki.

Tak zwany skarb III z Trójcy, monety i fragmenty ozdób z początku XI wieku, znaleziony w 2021 i 2022 roku.

Wykop w miejscu, gdzie  najprawdopodobniej  w XI wieku istniał cmentarz.